Women in Charge

Methodiekoverdracht aan ArtLab Suriname

In februari 2020 mocht ik een training geven in Paramaribo aan een groep sociaal werkers en theatermakers. Twee weken waarin het geleerde onmiddellijk werd toegepast in de praktijk. Dat doet recht aan wat het Theater van de Onderdrukten beoogd: directe acties in het sociale domein om de achtergestelde positie van mensen te verbeteren.
Natuurlijk is een training van twee weken waarin we ook verschillende scene’s hebben gemaakt niet zaligmakend. Het laat lang niet alle potentie zien van deze krachtige methodiek. Niet alles is geleerd, maar het pad van de ontdekking is geopend voor de deelnemers. Er is een zaadje geplant in Suriname. Ik hoop dat het een boom wordt die zaad gaat geven. Het land heeft het nodig, de mensen verdienen het. De groep heeft een hoop geleerd en drie mooie producten gemaakt die in de praktijk blijken te werken. De stukken faciliteren het gesprek over de steeds voortdurende ongelijke positie van de vrouw in de samenleving. Gender ongelijkheid is hardnekkig en overal aanwezig. Geen typisch Surinaams maar een wereldwijd probleem.

    

Het plan

Kan je in een training van 10 cursusdagen de methodieken beeldentheater en forumtheater duurzaam overdragen? Ook als de groep deelnemers bestaat uit een mix van ervaren, en minder ervaren theatermakers, docenten, groepswerkers en sociaal werkers? Dat was de vraag van de organisatie Artlab.sr uit Paramaribo. Artlab.sr wil met deze participatieve werkvormen het verschil gaan maken in het land. Suriname kent een variatie aan problemen in het sociale domein. Theater als middel is dan een belangrijk gereedschap dat een bijdrage kan leveren op verschillende vlakken. Bijvoorbeeld om zaken die in de taboesfeer zitten bespreekbaar te maken. Of om het te hebben over pesten en uitsluiting in het onderwijs. En veel meer.

Financiering werd gevonden binnen het door het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse zaken mogelijk gemaakte Twinnings programma. De centrale doelstelling van de Twinningfaciliteit 2018–2021 is “het versterken van de sociale banden tussen Nederland en Suriname d.m.v. kennisuitwisseling en samenwerking van maatschappelijke organisaties. Door deze interactie kunnen instituties worden ondersteund en de capaciteitsopbouw van het Surinaamse maatschappelijk middenveld worden versterkt”. De aanvraag werd gehonoreerd onder het nummer UTSN-32-376-Z-K.

De keuze viel voor de titel en het thema “Women in Charge”. Een twee weken durende training voor 13 deelnemers waarin naast een introductie van het Theater van de Onderdrukten zowel een Beeldentheatervoorstelling, na de eerste week, als een Forumtheaterstuk na week twee tastbare resultaten zijn. Daarna volgt een tournee door het land waarbij de participatieve voorstellingen plaats vinden in Paramaribo, Brokopondo (Klaaskreek), Coronie, Marowijne (Moengo), Nickerie en Para. Best een uitdaging om in zo een korte tijd naast de training ook twee producten te maken. Maar daar hou ik wel van. Roep ik niet altijd: “Schaarste schept creativiteit”?!
Mijn boek, Een Scene Schoppen, Theorie en praktijk van het Participatief Drama is de handleiding tijdens de cursus.

Hoe bereid je je voor op een land als Suriname? Met zijn mengelmoes aan culturen en haar turbulente verleden lijkt het onbegonnen werk. Gelukkig was er in de maanden voorafgaand aan het project de Grote Suriname tentoonstelling in Amsterdam. Ik vond er naast de indrukwekkende expositie, relevante literatuur die me meer inzicht gaven in de geschiedenis, de culturele en huidige politieke situatie van het land.

Training week 1

De eerste trainingsdag is altijd de spannendste. Dat geldt zowel voor deelnemers als voor mij, de docent. In een snel tempo laat ik het arsenaal ontdekken. Onderwijl do’s en dont’s uitleggend, duidend op het belang van spelend leren, en de uitgangspunten van Freire’s kritische pedagogiek. Steeds hamerend op de ethiek van het werk en het aanwenden van de metaforische waarde van ieder spel om verhalen uit je deelnemers te krijgen.

Ik weet dat na al die jaren van het geven van deze trainingen mijn grootste valkuil is dat ik te snel wil gaan, teveel wil overbrengen. Maar ja, de balans houden in tempo maken en inhoudelijke dialoog voeren over het jokerschap, het lukt me aardig.

Tijdens de spellen wordt er veel gelachen met elkaar. Surinamers zijn een blij volk ondanks de politieke en economische malaise. De eerste twee dagen gebruik ik om het arsenaal van spellen van de deelnemers aan te vullen, zodat ze na de training geoutilleerd zelf met groepen aan de slag kunnen. Kennismakingsoefeningen, namenspellen, vertrouwensoefeningen en concentratieoefeningen, in een hoog tempo gaan we er doorheen. Je merkt dan de kracht van de oefeningen door de groeiende teamspirit onder deelnemers. Door de intensiteit van de reflectie er op. De dialoog komt zo op volle kracht.

Pas als de veilige ruimte er is kunnen we de stap maken naar Beeldentheater. Hier is ruimte voor het ontdekken van een nieuwe gemeenschappelijke taal om onderdrukkingssystemen te analyseren. Werkend van enkelvoudige naar meer complexe thematische beelden, die onderzocht worden op angsten en verlangens van de individuele karakters. Technieken als innerlijke monoloog, wat is het verhaal? Wie zijn deze personages? Velerlei dynamiseringsvormen. De groep vult in, kleurt en vertaald ze. Naar mate de training vordert, wordt hij steeds politieker.

Het regisseren en monteren van de beeldenchoreografie kan beginnen. Aan het eind van de eerste week staat er een eerste product waar zowel de groep als ikzelf best trots op mag zijn.

Training Week 2

Als week twee begint staat er een hechte groep en is er voldoende veiligheid om persoonlijke verhalen te delen. Die zullen dienen om de uiteindelijke forumstukken vorm te geven. Het doel van week twee is dat we enkele inspringbare anti-modellen hebben waar de groep na afloop van de training mee verder kan in de districten. Drie verschillende thema’s dienen zich aan, seksueel molest, schaamte rond gehandicapte kinderen en uithuwelijking van dochters. We werken met de diaserie methodiek. Vervolgens lassen we via beweging en tekst de dia’s aan elkaar en drie embryonale scene’s dienen zich aan. De repetitietechnieken brengen ons nu verder en op de derde dag staan er drie anti-modellen die de voornoemde sociale problemen een smoel geven.

In de dagen daarna hebben we de karakters verder uitgewerkt. Ze voorzien van kaarten om tegenspel te bieden. De stukken worden gelaagder gemaakt, en last but not least wordt het jokeren beoefend. Als dat allemaal in plaats is kan de try-out met publiek beginnen. Dat deden we op de laatste cursusdag in de achterzaal van Tori-Oso, een bruin café in Paramaribo.

Try-out

De ruimte van de zaal waar we optreden is 21 meter diep en 6 meter breed. Een soort lange lage pijpenla. Toen ik er voor het eerst binnenkwam keek ik een beetje bezorgd. Het was er eigenlijk geschikter voor dansfeestjes dan voor een theatrale presentatie. Artlab.sr had zijn best gedaan want een licht- en geluidsman, fotograaf en cameraman waren ingehuurd. De cast was zichtbaar gespannen. Gaat dit werken? Gaan mensen participeren? Voor mijn doen was ik vrij relax. Ik ken me zelf voor voorstellingen en ben dan altijd gespannen als een veer, je voelt de adrenaline door je lichaam gieren. Maar er was niets van dat. Het speelvlak was vijf bij drie. Als iets heel klein is, probeer het als een voordeel te beschouwen had ik mezelf voorgehouden. Ik had dus de mis en scene er op aangepast. Het 60 koppige publiek zat er omheen in Forumopstelling.

De avond was opgedeeld in twee delen. Eerst forumtheater en na de pauze het beeldenstuk.

Je merkt aan de reactie tijdens een stuk of er herkenning is. Op de gespeelde grappen, word uitbundig gelachen. Je ziet mensen knikken naar elkaar, zo van: “Ja ja, zo gaat dat!” Het stuk duurt twaalf minuten en had een eenvoudige opbouw. Ook het applaus na afloop verraad veel. Na afloop ervan stel ik mijn standaard vragen aan het publiek. Wat hebben we eigenlijk gezien? Reageer u eens met één of twee woorden. Wat vinden we daarvan? Wat moet er aan gebeuren? Het inspringen tijdens het Forum ging verrassend vlot. In totaal hebben meer dan twintig personen gesproken en acht hebben een interventie gedaan. Surinamers zijn, zo bleek, niet zo terughoudend als het is om te interveniëren on stage.

Het forum moest ik stoppen omwille van de tijd. Ik had nog makkelijk een half uur kunnen doorgaan met de levendige discussie over vrouwenrechten. Tijdens de pauze werd de zaal snel omgebouwd. Tijd om de beeldentheatervoorstelling te presenteren.

Ik zag mensen met open mond kijken! De choreografie was strak ondanks het net te kleine speelvlak. Het publiek was uitzinnig na afloop. In de nabespreking bleek dat er veel herkend was. Soms kwamen er interpretaties die aanvullend waren, meestal had men letterlijk de kern te pakken. We bespraken beeld na beeld na met de zaal. Klopt het? Wat vinden jullie hiervan? Zonder onze interpretatie of doelen centraal te stellen. Er ontstond een kritische massa in het publiek. Ruim voldoende voor de groep om te constateren dat deze try-out een geslaagde exercitie genoemd mag worden. De groep en ik waren dik tevreden.

En dan gebeurd het allerbelangrijkste. Het publiek praat na met elkaar, wisselt gedachten uit en zet de politieke dialoog verder aan de bar. Men neemt de beelden en de inhoud van het forum mee naar huis. Om er verder over te praten.

Nickerie, het eerste veldwerk

Meer dan zestig vrouwen en enkele mannen hebben zich verzameld onder een zinkplaten dak. De buitenruimte fungeert als ontmoetingsplek van de in Nieuw-Nickerie werkende organisatie Moederhart. Het eerste veldbezoek vindt plaats in Nickerie. Het merendeel zit al ruim een uur voor de voorstelling op de klaargezette stoelen. Busje na busje rijdt aan om de vrouwen af te zetten bij het centrum. Allemaal voornamelijk Hindoestaanse plattelandsvrouwen die verspreidt over een groot gebied worden opgehaald en straks ook weer thuis gebracht zo vertelt de coördinatrice me. Dit is echt een uitje voor de vrouwen volgens haar.

José en Imke, de jokers van dienst, heten het publiek hartelijk welkom. We spelen de beeldentheater voorstelling onder één TL lamp. José is een grappenmaker en je kan merken dat hij zichtbaar plezier heeft tijdens de interactie met het publiek. Terwijl Imke de serieuze noot is, heel aandachtig luisterend naar wat de inbreng van het publiek is. Steeds een vraag terugkaatsend. Je merkt aan alles dat het zoeken is voor ze. Het publiek oogt best timide.

In eerste instantie weten de vrouwen niet zo goed raad met de abstractie van de beelden, maar na enkele beelden nabesproken te hebben raken ze op dreef. Het laatste beeld wordt besproken en iedereen van de groep verbaasd zich over de exacte interpretatie van het beeld wat wij “Moeder Aarde” hebben genoemd in de repetitieruimte. Waarin de aarde verkracht wordt voor dollars.
Een vrouw neemt de microfoon en zegt. “We maken de aarde kapot om geld te verdienen, en ondertussen filmen we het en zetten het op Facebook. In ruil voor likes. Verder interesseert het ons niets.”

Het forumtheater na de pauze gaat over armoede, huiselijk geweld en uithuwelijking van kinderen. Iets wat in de Hindoestaanse gemeenschap nog steeds te vaak aan de orde van de dag is. De vrouwen komen los en interveniëren direct achter elkaar. Er wordt gelachen, van mening gewisseld, geroepen, gemanifesteerd. De interventies van met name jonge vrouwen zijn echt om van te smullen. Feminisme ten top. “Vader, dwing me niet tot ongehoorzaamheid!” en “Je mag dan arbeidsongeschikt zijn, je kan best zelf naar de koelkast lopen” en “Als je aan één kant niet zo goed functioneert is er altijd nog een andere kant”. Het zijn opmerkingen die de interventies op het toneel kenmerken.

Het zijn misschien maar een gering aantal vrouwen die praat, maar reken maar dat in de bus naar huis er volop gepraat wordt zegt de coördinatrice van Moederhart. En daar was het ons om te doen. Niet om met het vingertje op te voeden, maar om het gesprek los te maken onder de vrouwen van Nickerie.

Credits:
Henk, Maikel en Irma voor de uitstekende organisatie, fondswerving en verantwoording.
Usha voor de begeleiding vanuit UTSN.
Irish voor de initiële ideevorming en de matchmaking.
Maggie, Christio, José, Veronica, Henna, Cliften, Imke, Shannon, Soute, Orsine, Judith, Idi en Ori, mijn gepassioneerde trainees.

Blogs